Театрда – «Тантана»

Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрында җиденче тапкыр Татарстан Мәдәният министрлыгының "Тантана" театр премиясен тапшырдылар. Тамашачыны мәгърифәткә, яктылыкка әйдәүче артистларның үзләренең дә бәйрәм нурына күмелүен күрү рәхәт иде, бер үк вакытта тантана күңелдә берникадәр ризасызлыклар да тудырды. Режиссер Илгиз Зәйниев Чаллы дәүләт курчак театрында куйган "Сак-Сок" спектакленең ел вакыйгасы төрендә бүләкләнүе, ягъни баш бүләккә лаек булуы сөендерде, әлбәттә. Чөнки "Сак-Сок" спектакле - курчак театрында, чыннан да, яңалык. Сәхнәдә күпләребез күреп гадәтләнгән ширма юк. Ул, әйтерсең зураеп, киңәеп калган, гүя аның чикләре юкка чыккан. Вакыйгаларның бәет сюжеты белән генә чикләнмичә, Г.Тукай, М.Әгъләм, Й.Миңнуллина, Г.Маркес әсәрләре белән үрелеп баруы вакыт яссылыгын киңәйткән һәм тамашага шигъри аһәң өстәгән. Яшь режиссерның татар халык авыз иҗатының, бу очракта "Сак-Сок" бәетенең асылына төшенүе бик сөендерә. Спектакльдә бер үк вакытта марионеткаларны да, перчатка-курчакларны да, кеше буе кадәрләрен дә, таяк белән йөртелә торганнарын да күрергә мөмкин. Кыскасы, бер тамашада курчак театрының бөтен чаралар байлыгы чагыла. Ә иң мөһиме, нәни тамашачылар театрында куелса да, әсәрдә хәзерге заманда аеруча кискенләшкән ялгызлык темасы күтәрелә, ата-аналар һәм балалар проблемасы яңача ачыла. Озын сүзнең кыскасы, "Сак-Сок" тикмәгә генә "Алтын битлек" театр премиясенең номинантлар исемлегенә кертелмәгән. Үз биналары булмауга да карамастан, кызыклы тамашалар иҗат иткән чаллыларга мәртәбәле бу бәйгедә чын күңелдән җиңү телибез.

Әмма "Тантана" премиясенә ел вакыйгасы төрендә "Сак-Сок" белән беррәттән академия театрының "Җилкәнсезләр"е дә дәгъва кылып "җиңелүе" күңел җилкәннәрен шиңдерде (режиссеры Георгий Цхвирава). Бу ике спектакльне янәшә куеп чагыштыру дөрес булмас иде, әлбәттә. Өстәвенә, "Сак-Сок" һәм "Җилкәнсезләр" икесе дә җанга газиз. Ләкин кара акыл белән фикер йөрткәндә дә, "Җилкәнсезләр"нең шактый өстен булуы күренә. Анда сурәтләнгән вакыйгалар да киңрәк колачлы, тарихны җанландыру да артистлардан зуррак осталык таләп итә, илдәге күпчелек халыкның акчага табынып кыйбласыз яшәгән заманда тамашаның әһәмияте, яңгырашы да зуррак. Һәм "Тантана"ның жюрие боларның барысын да тиешенчә бәяләми калмаган. Юкса, "Җилкәнсезләр"дә баш роль Нуретдинны башкарган Рамил Вәҗиевкә, икенче пландагы Мисбах Хаҗие белән дә күңелебезгә кереп калган Искәндәр Хәйруллинга ике номинациядә беренчелекне бирмәсләр иде. "Җилкәнсезләр" - актерлар уеныннан рәхәтлек кичерергә дә, ачы тарихыбыздан сабак алырга да мөмкинлек биргән тамаша. Аны караган саен үзең өчен яңа мәгънәләр ачасың. Шуңа күрә ап-ачык бәрелеп торган өстенлекләргә күз йомып, күләме, әһәмияте, көче ягыннан зуррак тамашаны баш бүләктән мәхрүм итү аңлашылып бетми. "Сак-Сок"ның "Алтын битлек" премиясе номинантлары исемлегенә кертелүе моңа төп сәбәп булса кирәк. Әмма мәскәүләр сүзенә зур әһәмият биреп, үзебезнең "Җилкәнсезләр"нең дәрәҗәсен киметү килешә торган эшме? Пәри башка, җен башка, дигәндәй, мәскәүләр теләсә нишләсен, "Тантана" үзебезнеке бит!

Юк, хикмәт монда Тинчуринның шәхесе зур булуында гына түгел. Минзәлә Татар дәүләт драма театрында классик драматургыбыз К.Тинчуринның яңа табылган әсәре буенча режиссер Рамил Фазлыев куйган "Каракүз" спектакленең, мәсәлән, "Тантана"да исеме ишетелүе генә дә кәефне корды. Бөек драматургыбызның чиле-пешле әсәре зур сәхнәгә, халыкка чыкканга шатланыйкмы?! Тамашачы "Каракүз"не күреп, шуны өлге-үрнәк итеп күңеленә салып куйса?! Худсовет булмау безне әнә шундый хәлгә калдыр­ды. Бу вәзгыятьтә театрлардан пьесалар сайлаганда тагын да зуррак җаваплылык сорала. Спектакльдә Каракүзне уйнаганы өчен махсус дипломга лаек булган Динара Акматова өчен сөенсәк тә, тормышында ул төп бүләк булып калмасын иде дип телисе килә.

Аның каравы, минзәләләрнең "Тапкыр кәҗә турында әкият" тамашасы иң яхшы балалар спектакльләре арасында беренчелекне алуы күңелгә сары май булып ятты. Минзәләләр моннан өч ел элек театрларында курчак спектакльләре куя башлаган. Тагын никадәр бала кечкенәдән сәнгатькә тартылып үсәчәк дигән сүз!

Иң яхшы музыкаль театр артис­ты төрендә Ц.Пуни һәм Р.Дригоның "Эсмеральда" балетында Эсмеральда партиясе өчен М.Җәлил исемендәге Татар дәүләт опера һәм балет академия театрыннан балет биючесе Кристина Андреева бүләккә лаек булды. Ни кызганыч, бу номинациядә бердәнбер театр катнашты, чөнки татарда бүтән музыкаль театрлар юк. Әмма бу төрдә бүләкләнүчеләр арасында барыннан да бигрәк музыкаль комедия, драмаларда җырлап уйнаучы артистларны күрәсе килә. "Тантана"га лаек башкаручыларыбыз булып та, аларны тәкъдим итәрдәй театрлар табылмавы бик аяныч хәл. Дистәләгән татар операсы һәм балеты авторы композитор Нәҗип Җиһанов исемен йөрткән Казан консерваториясе җитәкчелеге бу хәлләргә ничек тыныч кына карап кала торгандыр? Халык белән шыгрым тулы С.Сәйдәшев исемендәге концерт залында "Алтын казан", "Алтынчәч", "Качкын", "Түләк һәм Сусылу", "Наемщик", "Башмагым", "Хафизәләм-иркәм" һәм башка спектакльдә җырлаган Айгөл Хәйри, Филүс Каһиров, Филүсә Хуҗина, Эльмира Кәлимуллина, Айрат Имашев, Артур Исламов, Айгөл Хисмәтуллина, Рөстәм Асаев һәм башкалар консерваториядә канат ярган һәм һәркайсы "Тантана"га лаек лабаса! Шулай булгач, нигә аларны консерватория исеменнән премиягә тәкъдим итмәскә? "Живой город" сәнгатькә ярдәм фонды (оештыручыларның берсе - Диана Сәфәрова) гамәлгә куйган "Угол" иҗат лабораториясе спектакльләре киң җәмәгатьчелеккә мәгълүм дә түгел. Шуңа да карамастан, иң шәп актерлар ансамбле өчен "Тантана" премиясен һәм Казан хакимиятенең махсус бүләген алды бит әле! Чынлыкта, "Тантана"да музыкаль театр номинациясе булдырып та, бу жанр артистларын нәүмиз калдыру - татарның бай тарихлы музыкаль театр сәнгатенә төкереп карау, аның бүгенге һәм киләчәк язмышын хәл итүдән качу, күз буяу ул.

Аның каравы, театр сәнгатенә бернинди катнашы булмаган, өстәвенә, татар җыр сәнгатеннән миллилекне себереп тараткан "Үзгәреш җиле" проектына махсус бүләк бирелде. Эстрадабызны сафландыру ниятеннән башланса да, татарга каршы бер чарага әверелгән фестивальне бәйгегә кемнәр үткәргән? Әллә "Тантана" үзенең кыйбласын югалтканмы? Бүләкләү кичәсендә бик күпләргә әнә шундый уй-сораулар тынгы бирмәде.

"Тугрылык һәм намус" премия­сенә лаек булган Чаллы Татар дәүләт драма театры артисты Инсаф Фәхретдиновны чын күңелдән тәбрик итәбез. Г.Кариев әсәре буенча куелган "Артист" спектак­лендә Әби эпизодик роле өчен бүләккә лаек булган Г.Кариев театры артисты Алия Кәлимуллина өчен дә сөендек. Я.Пулинович әсәре буенча сәхнәләштерелгән "Син кайда идең..." спектаклендә иң шәп хатын-кыз роле өчен Әлмәт театры артисты Наилә Нәҗипова бик лаеклы бүләкләнде. "Әкият"тә Р.Зәйдулла әсәре буенча куелган "Бүре җиләге" спектак­лендә Елгыр ролен башкаручы Фәнзилә Сабирова да, һичшиксез, иң яхшы курчак театры артисты исеменә лаек. Дебют төрендә бүләкләнсә дә, Әлмәт театры артисты Диләрә Ибәтуллина казах драматургы О. Җанайдаров әсәре буенча сәхнәләштерелгән "Кибет" спектаклендә Карлыгач ролен азу теше ярган актрисалар кебек башкара. Эстрада сәхнәсендә 25 ел иҗат иткәннән соң Буа театры артисты булып киткән Илсур Мортазинны, З.Хәким әсәре буенча куелган "Килә ява, килә ява" тамашасында Шәйхи ролен ошатып, жюри шулай ук дебют номинациясендә бүләкләгән. Яшь кенә булса да, К.Тинчурин теат­рында яшен - картын үз кубызына биетеп, кызыклы спектакльләр иҗат иткән режиссер Резидә Гарипованың да махсус бүләк алуы тикмәгә генә түгел. Менә биш ел инде җырчы Салават Фәтхетдинов халыкара театр бәйрәмендә Камалның элеккеге директоры мәрхүм Шамил Закиров исемендәге премияне тапшыра. Быел бу мәртәбәле бүләккә Камал театрында тамашачыларны елмаеп каршы алучы һәм озатып калучы Рәсимә Сафиуллина лаек булды.

Миләүшә ГАЛИУЛЛИНА.