ШӘҺӘРНЕҢ ТАТАР ҖАНЫ

Чаллы театрына25 ел

---

1990 еллар үренә чаклы ук Чаллы шәһәрендә халык театрлары эшләп килсә дә, профессиональ театр ачу хыялы күптән яши. Җәмәгатьчелекнең киң ярдәме белән, ниһаять, ул тормышка аша - 1990 елның 21 декабрендә, «Энергетик» мәдәният сараенда беренче мәртәбә тәүге һөнәри труппа Рабит Батулла әсәре буенча Фаил Ибраһимов куйган «Күбәләк булып җаның кайтыр» спектаклен уйный. Бу көн Яр Чаллы Татар дәүләт драма театрының туган көне булып исәпләнә.

Театрга нигез салучы, оештыручысы - Фаил Ибраһимов, беренче директоры - Гыйлемхан Мөбәрәкшин. Башлап җибәргәндә труппада дүрт артист була: Инсаф Фәхретдинов, Әлфия Колмакова, Марина Иванова һәм Рафил Сәгъдуллин. Шәһәр хакимиятенең мәдәният идарәсендә бер бүлмәгә җыелып пьесалар укыйлар, Валерий Шашинның өч кешелек «Ут төртүче» дигән пьесасы буенча спектакль яңа әзерлиләр. Кайда буш почмак табыла, шунда репетиция - концертлар залының фойесында, коридорда, мәдәният идарәсендәге бүлмәләрдә. Труппага Гөлүсә һәм Символ Гайнетдиновлар, Булат Сәлахов, Раушания Таһирова, Рифкать Хәмидуллин, Камил Шәрифуллин килеп кушыла. Театр яши башлый. Ләкин аның үз бинасы булмау зур кыенлыклар тудыра. Милләтпәрвәр халык һәм театр хезмәткәрләре 1991елның октябрендә КПССның элеккеге Автозавод райкомы урнашкан бинаны яулап алырга мәҗбүр була.

Чаллыда театр ачылгач, аның сәнгать җитәкчесе итеп Фаил Ибраһимов билгеләнү табигый бер адым буларак кабул ителә. «Һәр театрның үз йөзе - үз репертуары, үз алымнары булырга тиеш, - ди ул. - Татар милли характерына хас үрнәк сыйфатларны саклаган хәлдә без Чаллы театрының «үз йөзен булдырачакбыз», - дип фаразлый. Тиз арада Р.Батулланың «Күбәләк булып җаның кайтыр», В.Шашинның «Ут төртүче», И.Юзе­евның «Гашыйклар тавы», Ә.Гаффарның «Язлар моңы», З.Хәкимнең «Курку», Р.Хәмиднең «Тигезәкләр» кебек әсәрләр сәхнә күрә. Труппа яшь артистлар белән тулылана, Энҗе Шиһапова, Рәфикъ Каюмов, Нурия Сәләхова, бераздан Чулпан Садыйкова, Миләүшә Имамова, Алсу Хәбетдинова, Гөлфия Фәйзерахманова, Гөлнәзирә Лотфуллина, Илфат Әскәров, Равил Гыйләҗевләр дә монда үзләренең иҗат биографияләрен ачып җибәрә.

1996 - 2002 елларда театрның баш режиссеры булып Ринат Әюпов эшли. Яңа режиссер белән бергә театрга яңа сулыш, яңача фикерләү килә. Ул чорда театр тарихында Кол Галинең «Кыйссаи Йосыф» поэмасына нигезләнеп эшләнгән «Йосыф» спектакле, Кәрим Тинчуринның "Сүнгән йолдызлар", Гаяз Исхакыйның "Кәләпүшче кыз", Мирхәйдәр Фәйзинең "Галиябану" кебек татар классикасының үрнәкләре урын ала. "Йосыф" спектакле белән Мәскәү шәһәрендә, Россиядә ислам динен кабул ителүнең 1400 еллыгын бәйрәм итәргә илнең төрле төбәкләреннән җыелган кунаклар алдында чыгыш ясау артистларның иҗади көчләрен бермә-бер арттыра. "Үзгәртеп кору дип аталган "реформалар" башланганнан соң, татар театрының соңгы ун еллык тарихында, Камал театры чыгарган "Идегәй"­не дә кертеп, "Йосыф" спектакле безнең тарихи максатларга хезмәт иткән беренче шундый камил әсәрдер", - дип язды ул чакта Айдар ага Хәлим ("Мәдәни җомга" газетасы, 1999 ел, 3 декабрь).

2002 елда дилбегә яңадан Фаил Ибраһимов кулына күчә. Театрга яшь артистлар Ләйсән Нургалиева, Флүзә Касаева, Лилия Минһаҗева, Фәнис Сәхәбетдинов кайта. Бу елларда бүгенге көндә дә үзенең актуальлеген югалтмаган, Булат Сәлаховның "Яр" драматик новелласы, Фәнәвил Галиевнең "Корт" комедиясе кебек әсәрләр куела һәм алар бүген дә репертуардан төшми.

Театр эзләнә, яңадан-яңа иҗади алымнар, яңа премьералар, фикерле режиссерлар табарга омтыла. Шул максатлардан чыгып, 2003 ел ахырында Чаллы театрында Фаил Ибраһимов белән бергә, моңа кадәр Минзәлә драма театрында шактый гына күп спектакльләр куеп өлгергән Булат Бәдриев режиссер булып эшли башлый. Фатих Әмирханның "Хәят" һәм Гаяз Исхакыйның "Татар гакылы" әсәрләренә нигезләнеп Равил Сабыр язган "Хәят" мелодрамасы, Ж.Б.Мольерның "Саран" комедиясе кебек күләмле сәхнә әсәрләре театр репертуарында лаеклы урын ала. Вәсим Әхмәтшин һәм Зөләйха Минһаҗеваның Булат Бәдриев тарафыннан куелган "Әтәч нигә кычкыра" мюзиклы исә, кечкенә тамашачылар өчен генә түгел, өлкәннәр өчен дә бүләк була.

2007 елда, театрның директоры Ильяс Тарханов киткәннән соң, яңа җитәкче итеп Рашат Фәйзерахманов билгеләнә. Ул театрның матди-техник базасын ныгыту, труппаның гастрольләр эшчәнлеген киңәйтү эше буенча күп хезмәт куя.

Чаллы театры башка бер театрны да кабатламый. Аның спектакльләре күбесенчә кеше психологиясен ачуга корылган. Репертуар сайлауга саклык белән килгән баш режиссер спектакльләрне еш кына шартлылыкка кора, көчле символик мәгънәләр белән баета. Җитди, фәлсәфи, кешенең бәгыренә үтеп керүче әсәрләргә мөрәҗәгать итә. Монда хәтта комедияләр дә тамашачыларны уйлануга этәрә. Чын мәгънәсендә милли учак булыр­га омтылган Чаллы театрының репертуарында саллы, мәгънәви спектакльләр елдан-ел арта бара. Мансур Гыйләҗевнең «Бурлак», Равил Сабырның «Абага алмасы ачы була» драмалары, Г.Камалның «Банкрот» комедиясе, Р.Батулланың «Яшь аралаш көлү», Т.Миңнуллинның «Саташу», А.Гыйләҗевнең "Өч аршын җир" драмалары театрның төп умыртка баганасын тәшкил итә.

Соңгы елларда яңа театраль алымнар куллану, яңа юнәлеш­ләр, ысуллар эзләү чоры башланды. Театр үз кыйбласын саклаган хәлдә, яшь өметле режиссерлар белән иҗади дуслыгын ныгытып, яңа спектакльләр чыгарды. Япон язучысы Кобо Абэның "Комлыктагы хатын" романына нигезләнеп Равил Сабыр язган "Ком ял итми" драмасы (режиссер Альберт Гаффаров), француз язучысы Жеральд Сиблейрасның "Тирәкләр шаулый җилдә" трагикомедиясе (режиссер Туфан Имаметдинов), Италия язучысы Карло Гольдониның "Ике хуҗаның хезмәтчесе" комедиясе (режиссер Илгиз Зәйниев) моның ачык мисалы булып тора.

Чирек гасырлык юл үтелгән, бу вакыт эчендә төрле жанрдагы туксаннан артык сәхнә әсәре куелган, театрның уңышлары хакында югары кимәлдәге спектакльләре, күпләгән фестивальләрдә катнашулары, еллар дәвамында лаек булган казаныш­лары сөйли. Бүген труппаның нигезен үз эшләренең осталары, һөнәрмәнд артистлар: Россиянең атказанган, Татарстанның халык артисты, Д.Сираҗиев исемендәге премия лауреаты Инсаф Фәхретдинов; Татарстанның халык артистлары Булат Сәлахов (Д.Сираҗиев исемендәге премия лауреаты) һәм Гөлүсә Гайнетдинова; Татарстанның атказанган артистлары Рафил Сәгъдуллин, Рәфикъ Каюмов, Энҗе Шиһапова (Д.Сираҗиев исемендәге премия лауреаты), Раушания Таһирова, Гөлфия Фәйзерахманова, Илфат Әскәров, Равил Гыйләҗев, Чулпан Садыйкова (М.Җәлил исемендәге Республика премиясе лауреаты), Миләүшә Имамова; артистлар Нурия Сәләхова, Алсу Хәбетдинова, Ләйсән Вәлиева, Лилия Минһаҗева, Фәнис Сәхәбетдинов, Чулпан Арсланова, Рәзил Фахертдинов, Руслан Ибраһимов, Динар Әминов, Миләүшә Гыйльметдинова, Индира Маликова һ.б. тәшкил итә.

Нәкъ юбилей алдыннан Мәдәният министрлыгының матди ярдәме белән Чаллы Татар дәүләт драма театры турында китап нәшер ителү безнең өчен бик зур бүләк булды. Театр исә, үз чиратында, сәнгати югарылыкка, Чехов биеклегенә менеп җитүен исбатлады - юбилей сезонын А.П.Чеховның "Дядя Ваня" әсәре буенча куелган "Яшәргә, яшәргә, ничек тә яшәргә..." спектакле белән ачып җибәрде.