ШАГЫЙРЬ ТУГАН ЯКТА

Разил Вәлиевнең шанлы халкыбыз һәм милләтнең иң бөек композиторы турында "Татар җанын аңлыйм дисәң, утыр да бер тыңла Сәйдәшне", дигән гыйбрәтле юллары бар. Ә шагыйрьнең үзен, кешелеген, асылын аңлыйм дисәң, аның туган авылы Ташлыкны күр икән. Яраткан остазыбыз Мөхәммәт Мәһдиев юкка гына "әдипнең чын йөзе туган ягында ачыла", дип язмагандыр инде...

---

Халык шагыйре Разил Вәлиевнең 70 яшьлек гомер бәйрәме көнне Ташлык авылы Кышкы Сабантуй шикелле шаулап-гөрләп торды. Казаннан академик Азат Зыятдинов, Татарстан Язучылар берлеге рәисе Данил Салихов, әдипләрдән Тукай бүләге ияләре Илфак Ибраһимов белән Вахит Имамов, танылган җырчыларыбыз Венера Ганиева, Рафаэль Сәхәбиев, Рамил Миндияр, яшь моң ияләре Рәнис Габбасов белән Гөлсирин Абдуллина, Рәшит Ваһапов исемендәге җыр конкурсларын оештыручы Рифат Фәттахов, шагыйрь, музыкант һәм юмор остасы Алмаз Хәмзин кайткан. Шагыйрьнең юбилее иң элек туган авылында узачагы турында ишетеп, заманында аның белән бер мәктәптә укыган чордашлары, Түбән Кама каласында һәм якын-тирә авылларда яшәүче каләмдәшләре, район оешмасы җитәкчеләре һәм иҗтимагый хезмәтләрендә һәрчак Разил әфәнденең ярдәмен тоеп эшләүче район советы депутатлары җыелган.

Кәрван булып тезелешкән заманча олауларны ташлыклылар авыл башына ук чыгып каршы алды. Разил Вәлиев портретын һәм ул иҗат иткән шигырь юлларын ике багана арасына әләм рәвешендә күтәреп, авыл капкасы да корып куйганнар. Гадәттәгечә ипи-тозлардан соң Разил әфәнде белән аның 50 ел буе бергә гомер иткән җәмәгате Алия ханымны туй олавы сыман бизәлгән җиңел чанага күчереп утырттылар. Халык шагыйре, шулай итеп, туган авылы мәйданына ат чанасы уртасында җырлап кайтып керде, әле яңа гына үзенең исеме бирелгән урамнан да үтте. Ә мәдәният йорты бусагасына бер дистәдән артык баянчы тезелгән. Бактың исә, шагыйрьнең туган авылы Ташлыкта бүген 57 шәп гармунчы гомер итә икән! Килен төшерә башласалар, туйда кияү белән кәләшне биетү, кода-кодачаны җырлату өчен сыңар гармунчы да таба алмыйча интеккән авылларны санап бетергесез. "Гармунчыгыз килсен әле, биетеп китсен әле", дигән ялварулы җырларны да шулар тудыргандыр. Шушындый җырга-моңга мәхрүм авыллар янәшәсендә бер Ташлыкта гына да 57 оста! Разил әфәнде белән аның бертуган энекәше Рәмзилнең дә гармунда уйнауларын истә тотсаң, шагыйрьнең моң чишмәсе әнә каян килә икән, дип сокланырга кала...

Ташлык - зурлыгы ягыннан элекке авыл советы, бүгенге җирле үзидарә составында Шәңгәлчедән кала икенче авыл ул. Аралары бер чакрымнан артмый, бәлки шунлыктандыр тугызъеллык яки урта мәктәп гомер буе Шәңгәлчедә генә яшәп килгән. Разил әфәндедән олыраклар да, бүгенге сабыйлар да Шәңгәлчегә йөреп белем ала. Әмма тугызъеллык мәктәбе дә булмаган "икенче сортлы, бичара" Ташлыкның 245 хуҗалыгында бүген 500 гә якын кеше гомер итә. Былтыр гына да Ташлыкта 19 сабый дөньяга аваз салган, яшь гаиләләр хәтта биш сыер да алган. Ихтыярсыз рәвештә, Россиянең сыңар авылсыз да калган, әмма XI-XII гасырларда ук төзелгән (һәм барча тарихи китапларда "татар-монгол явы җимереп бетергән" дип каһәрләнгән) чиркәү вә монас­тырьлары өчен генә "ил күрке"нә әверелгән "Алтын Боҗра" эчендәге төбәкләрен искә алмый булмый. Шуларга капма-каршы рәвештә Мамадыш районының Тулбай авылы искә килеп төшә. Олуг әдибебез булган Шәйхи Маннур дәүләт түләгән каләм хакы хисабына (язучыларның хөкүмәткә кирәкле чаклары артта калды) әле үзе исән вакытта ук туган авылында олы китапханә төзетеп куйган, шуның бер очына үзе кунакка кайтканда ял итәрлек бүлмәләр дә булдырган. Вафатыннан соң якташлары аны музей-мемориалга әверелдергән. Кунакларны каршы алу өчен әүвәл асфальт юл салдырган, аннары заманча мәдәният йорты, яңа мәктәп бинасы, хөррият килгәч, инде мәчетен дә төзетеп куйган. Барча шартлар тудырылгач, тулбайлылар да авылны ташлап китүдән туктаган, соңгы биш-алты ел гына да яшь гаиләләр, хуҗалык-йорт тергезеп, туган якта калган. Әдип биргән үрнәк дәвамы бу, әдиптән башкаларга йоккан туган як мәхәббәте.

Разил әфәнде белән гомеренең соңгы 25 елын Дәүләт Советында эшләп үткәргән Туфан абый Миңнуллин да "туган Кама Тамагым, газиз Мәрәтхуҗам" дип, аны саклап калу өчен җан ата иде. Авылның чишмәсен дә булдырды, мәчетен, башлангыч мәктәбен төзетте. Ахырда, инде вафатыннан соң, "Таттелеком" берләшмәсе җитәкчеләренең миһербанлыгы белән, Мәрәтхуҗада Туфан аганың музей-комплексы да калкып чыкты. Монысы да - туган якны саклап калу юнәлешендә әдип биргән үрнәк, әдип мәхәббәте.

Ә Ташлык урамнарына, мөгаен, әле авыл башында ук бүрегеңне салып керсәң, бик тә урынлыдыр. Авыл уртасында хәтта байтак кала халкы да хыяллана алмас - кер юу бүлмәләре, медицина үзәге, спорт һәм бию залы булган "Таңсылу" балалар бакчасы. Икенче катында башлангыч мәктәп класслары, үзешчән сәнгать түгәрәкләре өчен җайлы бүлмәләре тезелешкән мәдәният йорты. Шулар каршысында, урамның икенче ягында, куначага менеп кунак­лаган күркә сыман кукраеп утыручы мәһабәт таш мәчет. Аның янәшәсенә кече сеңел кебек, иркәләнеп кенә урын алган ипле китапханә. Шушыларны ихаталап алган койма аръягында - җәйге челләләрдә малай-шалай, кыз-кыркыннар ташлап китә алмас олы буа. Һәммәсенә нигез ташы салу һәм диварларын күтәреп кую өчен, иң беренче булып, соңыннан халык шагыйренә әвереләчәк шушы авыл егете Разил әфәнде Вәлиев янып йөргән. Барчасын да санау урынсыздыр, әмма балалар бакчасы өчен генә кирәк булган 29 миллион сумны да, Илбашына кереп, Разил әфәнде үзе эзләп тапкан...

Күңел-йөрәккәйне ачы сызландырып, хәтер яланында соңгы 25-30 елда олуг корылтайда депутатлар булып утыр­ган түрәләрнең күләгәләре йөгерешкәләп үтә. Алты-җиде чакырылыш дәвамында йөзәрләгән вәкил алышынды. Туксан процентының тавышларын, фамилиясен түгел, йөзләрен дә ятлап кала алмадык. Чөнки күпчелеге мөнбәр яки микрофонга якын килеп карамады, өстәгеләр ничек кушса шулай тавыш биреп утырды. "Исәпкә бар, санга юк"; "Печән чүмәләсе өстенә менеп яткан эт шикелле - ни малга, ни үзенә" һәм шундыйрак гыйбарәләр биш ел, ун ел дәвамында күләгә булып утырган "халык вәкилләре" турындадыр. Бер-икесенең дачаларына йорт салуы мәгълүм, тагын ничәседер икешәр-өчәр катлы сарайлар да калкыттылар сыман. Ләкин туган авылы урамнарына асфальт юллар салдырткан, туган мәктәбен "яптымизация" дәһшәтеннән саклап калган, мәчет манарасы калкыткан милләтпәрвәр депутатларыбызның исемнәре генә искә төшми...

Разил әфәнде үрнәк. Ул "асаба". Шуңа күрә дүрт мәртәбә аны депутатлыкка түбән камалылар үзләре сайлаган бит. Һәрчак көтеп алалар, гел кадерле. Шулай тиештер дә.

Менә, әүвәл Ташлык авылында, аннары Түбән Кама каласының Дуслык сараенда узган юбилеенда да якташларының олысы-кечесе дә аны якын итеп сәхнәләргә чыкты. Район һәм шәһәр башлыгы Айдар Метшин, Бөтендөнья татар конгрессының җирле бүлекчә рәисе Рөстәм Ганиев, "Җидегән чишмә" берләшмәсе вәкилләре, балалар бакчасыннан, сәнгать мәктәбеннән килгән яшь талантлар Түбән Кама туфрагыннан чыккан тәүге халык шагыйрен, үз якташларын котлады. Халыкның милләтем, туган телем, газиз Ватаным, дип янып яшәгән уллары түтәл-түтәл булып шытып чыга алмый. Алар бик санаулы. Алар, юбилей кичәләрендә әйтелгәнчә, халкыбызның алтын баганасы. Үзләренең дә кадерен белсәк иде.