Психолог Ләйсән Енькова: «Бөтен хис-кичерешләр кешегә файда китерә»

Салкыннар башлангач һәм кояшлы көннәр санының кимүе белән кешеләр «көзге хандра» буларак билгеле күренешкә юлыга алалар. Кәефе начарлана, гадәти эшләр белән актив шөгыльләнү теләге югала. Вирус инфекцияләре сезоны башлана. Шул ук вакытта яңа уку һәм эш процессларына кушылырга һәм аларга җайлашырга кирәк. Рухның изелгән халәтен хәл итүдә уңай кәеф булырга мөмкин. «Ышаныч» үзәгенең Казан балалар һәм яшьләр эшләре комитеты җитәкчесе Ләйсән Енькова KZN.RU порталы корреспондентына уңай фикерләү нәрсә ул турында сөйләде.

Уңай фикерләү нәрсә ул?

Бу – дөньяга һәм үз-үзеңә уңай фикерләр һәм оптимистик караш тормыш сыйфатын яхшыртуга һәм проблемаларны хәл итүгә ярдәм итә дигән ышанычка нигезләнгән корал. Фикерләүнең мондый образы төрле шартларда альтернатив юлларны күрү сәләтен үстерергә, тынычсызлыкны һәм киметелгән үзбәяне җиңәргә ярдәм итә. Бу бигрәк тә хәвефлелек дәрәҗәсе югары булган кешеләр өчен мөһим. Уңай яктан килү кешегә стресс һәм тормыш авырлыклары белән идарә итү күнекмәләре бирә.

Ә позитив фикерләүдә җитешсезлекләр бармы?

Позитив фикерләү өстән генә эшли һәм аңның тирән катламнарын игътибарсыз калдыра, анда безнең тамыр җәйгән инануларыбыз, эчке чикләүләр, омтылышлар, кайвакыт катырылган хисләр һәм башка бик күп нәрсәләр яшеренгән. Үз-үзеңне игътибарсыз калдырсаң, чын хисләреңә, фикерләреңә һәм теләкләреңә колак салмасаң, үзеңә зыян китерергә мөмкин. Шулай ук бу кыенлыкларга һәм якыннарга ярдәм итүгә адекват реакция таләп ителгән очракларда уңайсыз түгел.

Бу нинди күренеш – «токсик позитив»?

Бу тискәре хис-кичерешләрне игътибарсыз калдыруны, бастыруны яки кыйммәтен киметүне күздә тота торган уңай фикерләүнең чик формасы. Ул куркулар һәм хәл ителмәгән проблемалар яшеренгән бәхетле битлеккә охшаган. Әмма тормышның табигый өлеше буларак тискәре хис-кичерешләр кабул итү безгә кыенлыклардан качмаска, аларны җиңү юлларын табарга өйрәнергә мөмкинлек бирә. Мәсәлән, үз куркуларыңны яки уңышсызлыкларыңны аңлау үсеш һәм үзгәрешләр өчен башлангыч нокта булырга мөмкин.

Уңай фикерләү кайчан токсик фикерләүгә әверелә?

Үз-үзеңә яки башка кешеләргә басым булдырылган шартларда: «һәрвакыт бәхетле» һәм «күңелсезләнмәскә». Токсик оптимистларның үзенчәлекле сыйфатлары – үз һәм чит проблемаларын игътибарсыз калдыру яки кимсетү, вәзгыятьне уңай кабул итүгә мәҗбүр итү, тискәре хис-кичерешләрне тормышның бер өлеше буларак кабул итүдән баш тарту. Токсик позитивлык шундый җөмләләрдә чагылырга мөмкин – «Борчылма, барысы да яхшы булачак!», «Игътибар итмә!», «Елмай, барысы да узачак!», «Бу юк-бар!» – кеше үз хисләрен белдерүгә яки ярдәмгә мохтаҗ булган ситуацияләрдә. Бу аның үзенең тискәре хис-кичерешләре өчен үзен гаепле итеп тоя башлавына китерәчәк, бу эчке конфликтны катлауландырачак һәм тагын да зур стресс тудырачак.

Бу күренеш кешенең психикасы өчен нәрсә белән куркыныч?

Инде телгә алынганча, токсик позитивизм тискәре эмоцияләр өчен гаеп тойгысына, шулай ук изоляциягә һәм үз-үзеннән канәгатьсезлеккә китерергә мөмкин. Бу психик сәламәтлекнең начараюына һәм эмоциональ регуляциягә сәләтне киметүгә ярдәм итә. Җитештерелгән хис-кичерешләр перспективада агрессиягә, үз-үзенә һәм тирә-юньдәгеләргә ачу китерергә мөмкин, ә ахыр чиктә – психосоматик проблемалар, тән авырулары чыганагы булырга мөмкин.

Кешегә тискәре эмоцияләр файда китерәләрме?

Әйе, барлык хис-кичерешләр кешегә файда китерә, шул исәптән тискәре дә. Алар сигнал бирә – нидер дөрес бармый, игътибар таләп итә. Мәсәлән, ачу безгә кемнеңдер безнең шәхси чикләребезгә кагылуын яки безгә карата гаделсез эшләвен аңларга ярдәм итә. Үз хис-кичерешләреңне һәм хисләреңне аңлый белү, аларга яшәргә мөмкинлек бирү, аларны зарарсызландырмау һәм алар өчен үзеңне гаепләмәү – психологик иминлек нигезе.

Эмпатик чагылышларга токсик-позитив әйтелмәләрне алыштыру мисалларын әйтегез әле.

Катлаулы хәлдә кешегә ярдәм итәргә тиешле сүзләр мондый булырга мөмкин: «Мин сиңа хәзер авыр икәнен күрәм. Бу турыда сөйләшмәкче буласыңмы?» «Кайвакыт үзеңне начар хис итү – нормаль. Мин нәрсә белән ярдәм итә алам?», «Мин моның катлаулы булуын аңлыйм. Син үзең генә түгел».

Токсик позитивлык безнең башкалар белән мөнәсәбәтләргә ничек йогынты ясый?

Кешеләр читләштерүне тоярга, аларны аңламаулары турында уйларга мөмкин. Еш әйтелә торган сүзләрне ишеткәч (барысы да яхшы булачак кебек), алар аларның проблемалары җитди кабул ителмәвен тоячак.

Әгәр дә кешене дуслары һәм якыннары тарафыннан көчләп тагылган позитив авырсынса, нишләргә?

Үз хисләрең турында ачыктан-ачык сөйләү мөһим. Дусларга һәм якыннарга уңай күрсәтмәләр генә түгел, ә ярдәм һәм аңлау кирәклеген аңлатырга мөмкин.

Ни өчен токсик позитив концепциясе, сезнең карашка, нормага әйләнде? «Позитив кеше» битлеген нәрсә яшерә?

Токсик позитив идеягә нигезләнгән, барлык проблемалар бары тик оптимизм белән генә хәл ителә. Чын хисләр бастырыла, чынбарлык кире кагыла. Мондый концепция безнең мәдәни үзенчәлекләре аркасында язмышка таянырга һәм яхшылыкка ышанырга норма булды. Тискәре хис-кичерешләр чагылышына билгеле бер тыюлар бар: «малайлар еламый», «кызлар ачуланмый». Җәмгыятьтә тискәре төстәге хисләрне еш кына йомшаклыкка тиңлиләр. Кеше, зәгыйфь хәлдә калмас яки кире кагылмас өчен, аларны басарга тырыша.

Нәтиҗәдә, кешеләр үз хисләрен танырга, алар белән идарә итәргә өйрәнми, тискәре хис-кичерешләрне җиңә белми. «Позитив битлек» артында алар үзләренең авыр хисләрен яшерергә тырышалар. Бу курку, үз-үзеңә ышаныч булмау, ачу булырга мөмкин.

Әлбәттә, адекват конструктив позитив тормыш авырлыкларын җиңәргә ярдәм итәчәк, ләкин бу бары тик проблеманы кыска вакытлы хәл итәргә мөмкинлек бирәчәк корал гына икәнен аңларга кирәк.

Токсик позитивлык тозагыннан ничек чыгарга? Нәрсәдер начар һәм начар сыйфатта тискәре хис-кичерешләрне ничек кабул итмәскә?

Үз хисләреңне кабул итәргә өйрәнергә кирәк – уңайны да, тискәрене дә. Тискәре хис-кичерешләр – ул безгә тормышыбызда ниләр барганын аңларга, проблемаларны хәл итү юлларын табарга ярдәм итә торган сигналлар.

Мәсәлән, «мин ачуланам», «мин сагынам» дип әйтү мөһим. Бу нормаль. Мондый эмоциональ халәтнең сәбәпләренә төшенергә, аның ни белән тудырылганын аңларга, шулай ук аларның аңлатмаларының сәламәт ысулларын табарга кирәк.

Нинди стратегияләр хис-кичерешләргә ия булырга һәм үзләрен ишетергә ярдәм итәчәк?

Үзеңә сораулар бирү, эчке диалог алып бару нәтиҗәлерәк. Эчке цензор белән очрашырга курыкмаска.

Төшенчәлегегезне күрсәтегез, иртәләрен үзегезгә сорау бирегез: «Мин нәрсә телим?». Үз хисләрен һәм теләкләрен аңлауда көндәлек алып баруда ярдәм итәргә мөмкин. Үз-үзеңне рефлексиясе өчен сулыш күнегүләре дә файдалы булачак. Якын кешеләр белән аралашу да уңай йогынты ясаячак – хисләрне әйтеп бетерергә кирәк.

Башкаларга әдәп белән ничек ярдәм итәргә өйрәнергә?

Актив тыңлау күнекмәләрен кулланыгыз (әңгәмәдәшнең сөйләгәнен тыңлау гына түгел, ә аны ишетү мөһим), эмпатия күрсәтегез һәм ярдәм тәкъдим итегез, ләкин моны дөрес итеп, басымсыз эшләгез.

Әгәр барып чыкмый икән, үз-үзегезгә сорау бирегез: «Әңгәмәдәшнең тормыш кыенлыкларын ишеткәндә мин нәрсә хис итәм?». Бәлки, сез үзегездә билгеле бер хисләр тудыргансыздыр һәм алар белән очрашырга әзер түгелдер, шуңа күрә алар турында сөйләмәү җиңелрәк, ә бары яхшыга өметләнү генә җиңелрәк.

Сәламәт фикерләүне үстерергә ярдәм итә торган өч ысул белән бүлешегез.

Рәхмәт көндәлеген алып бару – бүгенге көндә сез рәхмәтле булган өч һәм аннан да күбрәк әйберне көн саен язып бару.

Үзең белән сак эш итәргә. Үзеңне җиңү өчен мактарга, кечкенә генә булса да, конструктив булмаган үзтәнкыйтьтән баш тартырга, көн азагында биш уңай моментны теркәү.

Фикерләрне уңай дулкынга көйләргә ярдәм итәчәк аффирмацияләрне, раслауларны кулланырга. Мәсәлән: «Мин куелган максатларга ирешә алуымны беләм».

kzn.ru