БӨЕК ЛЕНИН ВАТАНЫНА СӘЯХӘТ
Көтмәгәндә-уйламаганда, март ахырында күршедәге Ульяновск өлкәсенә сәяхәткә чыгарга туры килде. "Татмедиа" берләшмәсенең генераль директор урынбасары С.Таишева сөйләшүләр алып барган да өлкә губернаторы С.Морозов Татарстанның берничә газета-журнал редакторын кабул итәргә ризалыгын биргән. Һич яшермим, Ульян өлкәсенә моңа чаклы барганым юк иде. Шунлыктандыр, Татарстан чиген чыгуга ук, юлда очраган һәр авыл-саланы күз...

Һич яшермим, Ульян өлкәсенә моңа чаклы барганым юк иде. Шунлыктандыр, Татарстан чиген чыгуга ук, юлда очраган һәр авыл-саланы күз уңына алдым. Әлбәттә, юл өстендәге бистәләрдә, иң беренче чиратта, вак-вак кибет-кафелар, машина юу йә ремонт салоннары, төзелеш материалларын сату нокталары үсеш алган инде. Ирек дигән бик шәпле җил килгәч, боларда да эшкуарлар һәм карак кавем затлы йорт вә коттеджлар корып куйган, ләкин байтак урамнарда инде хуҗасы ташлап киткән, янга янтайган ятим хәрабәләр дә очраштыра. Өлкә мәркәзе дә әүвәл ялгыз, күпчелеге агач йортлардан хасил урамнар белән каршылый, үзәгенә якынайгач кына заманча, үтә матур "кублар" сәламли. Шунысы сөенеч, Ульянда безнең Казансу буена Сибгат Хәким урамы яклап тезелгән, яки Суворов училищесы артында, Подлужная урамы тирәсендә калкып чыккан архитектура "шедеврлары" күзгә кереп тормый.

"Без" дигәнем - генераль директор урынбасары С. Таишева һәм "Мәдәни җомга", "Казан утлары", "Безнең мирас", "Идел", "Ялкын", "Сабантуй", "Мәгариф", "Гаилә һәм мәктәп" матбагаларының мөхәррирләре. Туган республикабызда мондый хөрмәт вә ихтирам төшебезгә дә керми, бездә хәтта министрлар да фәрештәдер, алар болытлар өстеннән "кара гавам" арасына төшә алмый, ахры.

Әлбәттә, бик күп яктан Ульян өлкәсен безнең Татарстан белән бер үк төрле бизмәнгә куеп булмый. Ул - Россиядәге иң кечкенә өлкәләрнең берсе, мәйданы да 37 мең кв.км гына. Татарстанның мәйданы 68 мең кв.км булып, анда 4 млн.нан артык кеше яшәсә, Ульян өлкәсендәге халык 1 млн да 300 мең тирәсе генә. Әле шуның да 600 меңгә якыны Ульянның үзендә, 120 меңнән артыгы Димитровград (революциягә кадәр безнең татар Мәләкәсе) каласында яши. Авылларда яшәүчеләр саны 30 проценттан артмый. Күршеләрне - төрле авырлык үлчәвендә чыгыш ясаучы спортчылар дип санасаң да ярый. Ә шулай да...

Авиация, автомобиль өлкәсенә шушы кадәр игътибар бирелгәч, ни галәмәт, мәгариф челтәренә дә үзгәрешләр керә. Ульян-Сембер сабыйларында күк йөзенә мәхәббәт тәрбияләү эше махсус бакчаларда ук башлана. Авиация заводларында эшләргә әзерләү яки авиация институтларында белем алу өчен махсус мәктәп, колледж һәм гимназияләр булдырылган. Россиядә гражданлык авиациясендә күптән юкка чыккан "махсус очучылар хәзерләү мәктәбе"н дә кабат тергезгәннәр.


Семберлеләр үзләрендә туган шәхесләрне дә хөрмәт итә белә. Шушы җирлектән чыккан Бөек Ленин, тарихчы Н.Карамзин (безнең Кара морза нәселе вәкиле бу!), язучы И.Гончаров, ХХ гасырдагы телевидение йолдызы В.Леонтьева - һәммәсе дә түрдә. Болар хәтта үзләрендә эшләп киткән барча губернаторның исемлеген төзеп, мәгълүм булганнарының портретларын "Хөкүмәт йорты" диварларына тезеп чыккан (без "бөек, бөек", дип күкрәк сугарга, ай-һай, яратабыз, ә үзебезнең ханнарыбызның рәсемнәрен ясап та тезә белмибез бит; тагын бер мисал өстәсәк - казахлар безнең Алтын Урда данын чәлдереп, 55 хан рәсемен ясап куйды, җитмәсә, һәйкәлләрен тезеп чыгарга да җыеналар әле).
Шушы хөрмәткә ия шәхесләр арасында үз татарларыбызны да күрү - олы шифа. Шул ук Ленин урамында һәм аның бер чатында атаклы Акчурин морзалар яшәгән агач йортлар элеккечә саклана. Ләкин аларның берсен инде вак-төяк кибетләргә арендага бирә башлаганнар, хөкүмәтнең аларны тотарга акчасы юк, ә чит-ят кулга, вакытлы гына "эшкуар"га эләксә, Акчуриннар хәзинәсенең сакланышы да бик икеле. Акчуриннарның Зөябаш авылындагы элекке утары да бик нык зыян күрә башлаган, ди, аны да, Сембер уртасындагы бу татар һәйкәлләрен дә саклап каласы, моның өчен Татарстанның ярдәм кулын сузасы иде бит!
Ульян хакимиятен татарларга битарафлык яки сансызлыкта һич гаепләп булмый. Губернатор С.Морозов шәхсән үзе кала үзәгендәге инде ярым-ташландык хәлгә килгән кинотеатрны татар милли-мәдәни автономиясе өчен бүлеп биргән. Бинага шактый күп чыгымнар тотып ремонт үткәргәннәр. Татар мәдәният үзәге итеп ачып куелгач, анда 20 милләттәшебез хезмәт куя башлаган, шушы йортта башкортлар, чуашлар, удмуртлар да үз мәдәни бәйрәмнәрен уздыра. Мәдәни үзәк каршына бөек Кол Гали һәйкәлен бастырып куйганнар. Өлкәдә яшәүче 150 меңнән артык татарның милли һәм рухи үзәге бу. Мондый сарайларга ия булып яшәүче башка мохтарият Ульяннан кала бер генә төбәктә дә юк! Җитмәсә, Ульян өлкәсе хакимияте татарның Россия күләмендәге Сабантуй бәйрәмен үткәрү вазифасын да өченче мәртәбә үз җилкәсенә алган!
Шушы үзәктә узган очрашу барышында милләттәшләребез язучылар тарафына да искиткеч зур үпкә белдерде.
- Берлекне Фоат Галимуллин, Илфак Ибраһимов җитәкләгән чакта Казан әдипләре елына бишәр-алтышар тапкыр килә иде, соңгы 4 елда сыңар язучыны да күргәнебез юк. Морза Акчуриннарга, СССРның халык артисты Г.Шамуковка, урын өстендә ятып иҗат иткән Гакыйль Сәгыйревнең үз акчабызга чыгарган китабын тәкъдир итүгә багышланган кичәләр оештырдык, чакырып хатлар яздык, Язучылар берлеге һәм аның рәисе Рафис Корбан безнең якка әйләнеп тә карамады...
Редакторлар буларак, без, әлбәттә, Ульян өлкәсендәге матбугат хәлләре белән дә кызыксынмыйча калмадык. Татарстаннан кала барча төбәкләрдә, нәкъ совет чорындагыча, йә Матбугат министрлыклары, йә департаментлар җитәкчелек итә. Өлкәнең 24 районында да 8-12 шәр битле газеталар чыгарыла, Ульянның үзендә тагын 14 исемдәге "дәүләт" матбугаты дөнья күрә икән. Һәр газета-журнал коллективы банкларда ике хисап ачкан. Бер хисапка - дәүләт тарафыннан бирелгән субсидия акчалары, икенчесенә - редакцияләр үз көчләре белән эзләп-ялынып тапкан яисә рекламадан кергән табыш тупланып бара. Редакцияләр субсидияләр өчен дәүләт оешмалары алдында, ә реклама табышлары өчен - попечительләр шурасы алдында хисап тота. Аларга өстән ниндидер информ-кушымталар яисә сәясәт көчләп тагучы бер генә үзәк тә юк. Губернатор аппаратында алар белән нибары 7 генә кеше идарә итә. "Сембер" дип аталган 120 битлек әдәби журналны да хөкүмәт хисабына яшәтәләр. Өлкәдәге әдипләр берлеге нибары 50 язучыны берләштерә, әмма киләчәк буын хакына дип, журналны 400 данәдә булса да барыбер нәшер итәләр. Ульян халкын әдәбият белән кызыксынмый дип әйтергә тел бармый, чөнки дөньякүләм ЮНЕСКО оешмасы да Ульянны - Россиянең иң укучы каласы дип таныган бит...
Ни үкенеч, күршеләрдә бер көн генә кунак булып китәргә туры килде. Ә сабак-гыйбрәт алырлык үрнәкләр байтак икән. Без янә барырга сөйләштек. Сабак алырга дип түрәләр дә безгә кушылмасмы?..
В.ИМАМОВ.
Автор фотолары.
. Губернатор С.Морозов һәм татар мохтарияте рәисе Р.Сафин.
. Губернатор белән төшкән күмәк рәсем.
. Татар мәдәни үзәк сарае.
. Ульяновлар гаиләсе 1878-1887 елларда яшәгән
йорт-музей.
.В.Ульянов үскән бүлмә.
. Сембер урамында элекке гражданнар хөрмәтенә
һәйкәл.
Иң мөһим һәм кызыклы язмаларны Татмедиа Telegram-каналында укыгыз